مقدمه

بنا بر شواهد تاريخی و آثار باستانی به جای مانده، مردم سرزمينهای كهنسال چين، ژاپن، هند، ايران و آمريكای لاتين از پنج هزار سال پيش از ميلاد مسيح در استفاده دارويي و درماني از گياهان محيط زيست خود پيشتاز بوده اند. در افسانه های مختلفی كه درباره چای در منابع مختلف نقل شده، سرزمين أصلی چای كشور چين بوده است. قدمت استفاده از چاي و كشت و توليد آن، بنابر پژوهش های محققان، به حدود پنج هزار سال پيش مي رسد.

تاريخ دقيق چای نوشی در ايران به طور دقيق مشخص نيست. اما به نقل از ابوريحان بيرونی، ورود چای به ايران به بيش از دو هزار سال پيش مي رسد.  با توجه به روابط ديرينه امپراتوری ايران و چين در زمينه های فرهنگی، سياسی و بارگانی، و قرار گرفتن آنها در مسير جاده ابريشم، بی ترديد بايد سابقه ای بيش از اين داشته باشد. ورود چای به ايران از مرزهای غربی و شمال غربی چين بوده است. نوشيدن چاى در ايران به علت نزديكى به هندوستان قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم و در ارتباطات تجارى با امپراطورى چين بسيار زودتر از اروپاييان شروع شده است.

ابتدا چای در ايران مصرف دارويی داشته و اين موضوع در بسيارى از كتاب هاى پزشكى و داروشناسى ذكر شده كه براى درمان پاره اى از دردها به كار می رفته است.

قبل از پيدايش قهوه و چاى؛ مردم كشورمان براى تهيه نوشابه از گياهان دارويى محل زيست خود استفاده دارويى مي كردند و بعد از رواج چای نوشی در ايران، جوشانده های گياهی به عنوان چای بومی در جوامع روستايی و شهری بر سر زبانها افتاد. هنوز هم چاي به عنوان يك ماده دارويى مورد استفاده قرار مي گيرد.

ورود چای به ایران

با وجود اینکه تاريخ چای نوشی در ايران سابقه اَی دوهزار ساله دارد. اما آغاز كشت چای در ايران پيشينه چندانی ندارد. براى اولين بار حاج محمد حسين باقر اصفهانی و پس از آن عبدالحسين خان، سعي نمودند در ايران به كشت چای بپردازند، اما به دلايلی موفق به انجام اين كار نشدند؛ تا اينكه شاهزاده محمد ميرزا كاشف السلطنة، يكی از مردمان شايسته و نيكنام دوره قاجار، كه در طول حياتش خدمات ارزنده ای به كشور و مردمش ارائه داد، توانست به اين رويا جامه عمل بپوشاند.

كاشف السلطنة با آنكه ژنرال كنسول ايران در هند بوده، برای يادگيری شيوه كشت و ترويج چای لباس كارگری پوشيد و با تحصيل در اين صنعت به آن جامه عمل پوشانيد و با تقديم آن به ايرانيان خدمتي بزرگ به اقتصاد كشور نمود. وى به عنوان يك تاجر فرانسوى كه به ياد گرفتن تفننى اين فن علاقمند است، شروع به كار كرد.  دليل اين كار اين بود كه فن چايكارى را سرى و انحصارى من دانستند و حاضر نمى شدند كسى آنرا ياد بگيرد و در سطحي وسيع به آن عمل كند. محمدميرزا در پايان مأموريت خود در هندوستان، مقدار زيادى تخم چاى خريدارى كرد و با خود به ايران آورد.

چاى در ايران

نام چاى در ايران پيوسته با نام شهر لاهيجان مترادف و كمتر كسى است كه از مهمترين محل كاشت آن، يعنى استان گيلان؛ آگاهى نداشته باشد. شايد بوته هاى چاى در كوه هاى سرسبز مناطق شمالى ايران وجود داشته اما در طول زمان كشف نشده بود. برای خرید چای اینجا کلیک کنید.

صنعت چای

براساس منابع و اسنادى كه در خصوص صنعت چاى و شخصيت كاشف السلطنه، مورد تحليل و بررسى قرار گرفت، مي توان گفت چاى كه يكي از مهمترين فراورده هاى اقتصادى دنيا مى باشد و انحصارا در كشورهاى معدودى كشت شده است؛ داراى اهميت اقتصادى بزرگى بوده كه كاشف السلطنه با وجود تمام سختى ها و موانعى كه استعمار انگليس بر سر راهش گذاشته بود، توانست اين محصول حياتى را به ايران بياورد و پايه گذار اين صنعت محسوب گردد.

بانى چاى خود مى گويد: ” محصول چاى بدست آمده از باغ چاى لاهيجان و تنكابن به عقيده كل مردم و به تصديق خود اين بنده، از جميع چاى هايی كه به ايران مى آورند از حيث طعم، بو و رنگ ممتاز است. شكر و سپاس بى پايان بر اين بنده ضعيف است كه از زحمات و مشقات چند سال چنين خدمت بزرگى به زراعت و تجارت و ازدياد ثروت هم وطنان عزيز خود ابدالدهر نموده ولى براى حصول مقصود و نتيجه اصلى كه رفع احتياج كل ملت ايران در اخذ اين محصول از خارجه است، منتهاى جان فشأنه و فداكارى يك شخص واحد در ميان يك ملت بزرگ كافى نخواهد بود و بايستى أبناء وطن عموما در توسعه و پيشرفت اين زراعت همه نوع همراهى بفرمايند تا أنشالله در اندك زمانى از احتياج اين محصول به خارجه و ضرر دائمى بيرون آييم.”

تلاشهاى بى وقفه كاشف السلطنه، كه به حق وى را پدر چاى ايران نام نهاده اند، مزارع  چشم نوازى است كه بيش از سى هزار هكتار از اراضى گيلان و مازندران را در بر گرفته است و هزاران نفر از همين راه معاش مى كنند.

برگرفته از کتاب ” نگاهی به تاریخچه چای و نقش کاشف السلطنه در احیا این صنعت در ایران . نوشته دکتر فیاضی و آقای یوسفی قلعه رودخانی.